فرش ماشینی را بیشتر بشناسیم

راستی چرا فرش نائین از فرش همدان گران‌تر است؟ چرا فرش تبریز را بیشتر از فرش اراک می‌پسندند؟ فرق قالی با قالی چیست که گاهی صدها هزار تومان تفاوت قیمت دارند؟

اسم قالی ایرانی، هم دل می‌برد، هم زهره؛ دل می‌برد چون ما را یاد هنر ماندگار مردم سرزمینمان، زیبایی، ظرافت و اصالت می‌اندازد و زهره می‌برد آن ‌وقتی که یاد قیمتش می‌افتیم. البته قیمت در فرش ماشینی آنچنان گزاف نیست فرش ماشینی عملا برای عموم قابل تأمین است.
اما این‌طورها هم نیست که همه قالی‌های دستباف فوق‌العاده گران باشد و دیدن قیمت آن و تعداد صفرهایش هوش از سرمان ببرد.
بخشی از قالی‌های دستباف پشمی، تقریبا قیمتی معادل یک قالی ماشینی با کیفیت معمولی دارد؛ البته شاید سنگین‌تر و زمخت‌تر به‌نظر بیاید ولی دوام بیشتری نسبت به قالی ماشینی دارد و با خرید آن نه تنها قدردان هنر و هنرمند تولیدکننده این صنعت بوده‌ایم، بلکه به سلامت خود هم کمک کرده‌ایم. چون فرش دستباف انرژی‌دهنده و ضدآلرژی است.

فرق فرش و قالی
قدمت فرشبافی ایرانیان به حدود 2 تا 3 هزار سال قبل از میلاد می‌رسد. در حفاری‌های شهر سوخته و محوطه‌های باستانی بین‌النهرین، وسایل و ابزارآلات قالی‌بافی یافت شده که نشان از قدمت 4 تا 5 هزار ساله رواج این هنر کاربردی در ایران زمین دارد.

اما سؤال اساسی اینکه، آیا فرش و قالی و قالیچه باهم فرق دارند؟ بله! دارند. به هرگونه گستردنی بافتنی «فرش» می‌گویند که شامل قالی ، گلیم ، جاجیم ، زیلو ، پلاس و... می‌شود اما به فرش پرزدار «قالی» گفته می‌شود و البته آن چیزی که باعث می‌شود قالی از قالیچه متفاوت شود، متراژ آن است. فرش‌های پرزداری که مساحت آنها 6 متر به بالا باشد، قالی نامیده می‌شود و به فرش‌های پرزداری که مساحت آنها 6 متر یا کمتر از آن باشد «قالیچه» می‌گویند. خوب است بدانید که کوچک‌ترین قالیچه‌ها را هم با مساحت یک تا یک و نیم متر، برای پشتی می‌بافند.

چرا یک قالی گران‌تر است، یک قالی ارزان‌تر؟
کارشناسان قالی معتقدند ارزش هنری یک قالی یا قالیچه به نقشه ، میزان استفاده از رنگ‌های طبیعی و هماهنگی قرارگرفتن این رنگ‌ها در کنار هم بستگی دارد، اما قیمت یک قالی یا قالیچه بیشتر به نقشه و رنگ ، جنس نخ ، تار و پود و پرز آن و ریزبافی و درشت‌بافی آن ربط دارد. 

طراحان بزرگ فرش ایرانی

تنوع در طرح فرش ایرانی بسیار چشم گیر است زیرا طراحان زیادی تلاش کرده اند سبک های جدید و انواع طرح فرش را خلق کنند. در این مطلب تلاش می شود که نام طراحان نامی شهرهای مهم ایران در صتعت قالی بافی را ارائه کنیم که تاثیرات مهمی در طراحی نقش فرش ایرانی داشته اند. 

طراحان ایرانی معمولا هر یک در حوزه سبک شهرشان فعالیت کرده اند.

طراحان نامی اصفهان

طراحان به نام و تاثیر گذار قالی اصفهان را از قدیمی به جدید می توان به ترتیب زیر نام برد:

ستاد بهادری

استاد شیرازی،

استاد پورصفا،

استاد محمود فرشچیان

استاد دادخواه

استاد ارچنگ

استاد کرباسیون

استاد شادمان

استاد رشتیان

استاد مصور الملکی

عیسی بهادری طرح‎های چشم نواز زیادی در قالی اصفهان خلق کرده که نام او را ماندگار کرده اند.  به مدت 3 دهه سرپرست مدرسه هنرهای زیبا اصفهان بوده است و افراد زیادی را در هنرهای زیبا مانند تذهیب و نقش قالی تعلیم داد.

احمد ارچنگ هم مانند استاد بهادری هم طرح‎های ماندگاری را در قالی اصفهان طراحی کرده و هم شاگردان زیادی را تعلیم داده است. استاد دیگر رشتیان طراح طرح‎های منظره‎ای و استاد مصور الملکی هم تاثیرات به سزایی در این عرصه گذاشته اند.

طراحان نامی تبریز
نگارگری مکتب تبریز مکتب منحصر به فرد مربوط به این شهر می باشد که حاصل آن باعث شده تا تبریز یکی  از سر آمد ترین شهرهای طراحی قالی باشد. شهر تبریز در تابلو فرش نیز در سط جهانی مشهور است.

تبریز دارای طراحان بی پروایی بوده  که ابتکار زیادی در رنگ ها و فرم ها به خرج می داده اند.

رسام ارژنگی و میر مصور هم مینیاتوریست و هم طراح قالی بوده اند. استاد امین افشار و استاد ابراهیم رضایی، استاد ابوالقاسم اماقانی و هرمندانی مانند رضا اسکندری، غلامحسین خیابانی همگی از هنرمندان بزرگ و برجسته این خطه محسوب می شده اند.

طراحان نامی مشهد

استاد صنعت نگار نامی آشنا در طراحی فرش ایرانی است. او زاده مشهد بوده و در اتقاء و شکوفایی طرح قالی مشهد هم نقش مهمی ایفا کرده است.  او با قالی بافی عمو اوغلی همکاری داشته و طرح های زیبایی را آفریده است.

دیگر طراحان برجسته مشهد:

استاد بهبودی

استاد شهیدی‎نژاد

استاد طرحچی

استاد فخرالواعظین مهدوی

طرح‌های رایج در قالی ایرانی

طرح های معمول به کار رفته در قالی ایرانی در زیر آمده است. این طرح ها شامل همه ی طرح ها نمی شود و طرح های رایج فرش است.

طرح‌ معروف به اقتباسی

قالی بافان ایرانی با هوش و خلاقیت خود تغییراتی در طرح‌های قالی کشورهای همسایه داده و طرح های نویی را به وجود آورده‌اند. این طرح ها به طرح‌های اقتباسی معروف اند. مانند طرح‌های اقتباسی قفقازی

طرح معروف به  افشان

در طرح افشان اجزاء طرح به صورت پراکنده و سوا و البته با فاصله منظم طراحی می‌شوند. در این طرح همه چیز در متن فرش به صورت افشان بوده و هیچ چیز به صورت قرینه نمی‌باشند. مانند طرح گل افشان شاه عباسی و گلفرنگ افشان دست

طرح‌ معروف به  آثارباستانی و ابنیه اسلامی

این طرح ها شامل طرحهایی است که از نقش  بناها، عمارات گرفته شده. مانند طرح مسجد جامع اصفهان گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان طاق بستان، و غیره”[۹]

طرح‌ معروف به  شاه‌عباسی

گل معروف شاه عباسی در این طرح مهم ترین وجه تمایز است. این گل‌ها با اسلیمی‌ها و دیگر نقوش فرش تلفیق می شوند. مانند ، شاه عباسی شیخ صفی شاه عباسی افشان، شاه عباسی درختی، ، شاه عباسی جانوری

طرح معروف به  گل فرنگ

گل‌های طبیعی به ویژه گل رز با رنگ‌های روشن در این طرح ها به کار می روند.  می توان طرح های ترنج گل فرنگ گل فرنگ دسته گلی، ، لچک و  گل فرنگ گل و بلبل را نام برد.

طرح‌ معروف به خشتی

اشکال هندسی مانند مربع و لوزی به صورت پازلی استفاده می شود. هر خانه از جهت محتوا با خانه دیگر متفاوت  است، از مشهورترین طرح‌های آن می‌توان به قاب قرآنی ، قاب اسلیمی و ... اشاره کرد.

طرح‌ معروف به  عشایری

از انواع طرح های قالی ایرانی طرح عشایری می باشد. در این طرح‌ها نگاره‌ها وتزیینات برگرفته از تصورات و تخیلات بافنده استفاده می شود

طرح فرش

فن طراحی فرش نیز دگرگونی های زیادی را پشت سر گذاسته است. ابتدایی‌ترین نوع طرح فرش را می‌توان در ذهن فرش باف پیدا کرد. هر چند نباید چنین به سادگی به طراحی فرش نگاه کرد. طراحی فرش یک هنر است و طراحان بزرگی در این حوزه فعالیت کرده اند که توانسته اند این هنر را به شکوایی برسانند. از طرفی رایانه به عنوان یک فناوری در طراحی فرش نقش مهمی را امروزه بازی می کند.

شیوه های نقشه خوانی

بافنده نقشه فرش را می خواند و با نگاه کردن به آن بافتن را انجام می دهد.

شخص دیگری که گاهی بافنده نیز هست نقشه را با می‌خواند و بافنده های دیگر گره می‌زنند و فر را می بافند.

رایانه نقشه‌ را می خواند، کامپیوتر به تازگی وارد صنعت قالی بافی شده است و هنوز به طور گسترده مورد استفاده قرار نگرفته و در کارگاه ها و سازمانهای محدودی به کار گرفته شده است.

  انواع نقشه فرش

نقشه فرش به  انواع زیر تقسیم می‌شود.

طرح های نقطه چین شده

استفاده از عکس یا نقاشی بدون نقطه‌ چین

نقشه‌هایی با نقطه چین بدون نقطه چین

طرح های های فاقد نقطه چین